Sözleşmeler Hukuku

Sözleşmeler hukuku, bireyler veya tüzel kişiler arasındaki irade beyanlarıyla kurulan, hak ve yükümlülükler doğuran anlaşmaları (sözleşmeleri) düzenleyen hukuk dalıdır. Türkiye’de sözleşmeler hukuku, esas olarak Türk Borçlar Kanunu (TBK, Kanun No: 6098) ve Türk Medeni Kanunu (TMK) çerçevesinde ele alınır. Aşağıda, sözleşmeler hukukunun temel kavramları, ilkeleri, türleri ve ilgili süreçler ayrıntılı bir şekilde açıklanmıştır.

1. Sözleşmeler Hukukunun Tanımı ve Kapsamı

Sözleşmeler hukuku, tarafların karşılıklı ve birbirine uygun irade beyanlarıyla oluşturdukları sözleşmelerin kurulması, geçerliliği, yorumu, ifası ve sona ermesi gibi konuları düzenler. Sözleşme, TBK madde 1’e göre, tarafların karşılıklı anlaşmasıyla bir borç ilişkisi doğuran veya mevcut bir borç ilişkisini değiştiren ya da sona erdiren hukuki işlemdir.

Sözleşmeler hukuku, özel hukuk ilişkilerinin temelini oluşturur ve şu alanları kapsar:

• Sözleşmenin kurulması ve geçerlilik şartları,

• Sözleşmeden doğan borçların ifası,

• Sözleşmenin ihlali ve sonuçları (tazminat, fesih vb.),

• Sözleşmelerin sona ermesi.

  
  

2. Temel İlkeler

Sözleşmeler hukukunda aşağıdaki ilkeler ön plandadır:

• Sözleşme Özgürlüğü İlkesi (TBK madde 26): Taraflar, kanunun emredici hükümlerine, ahlaka, kamu düzenine ve kişilik haklarına aykırı olmamak kaydıyla sözleşme yapma, içeriğini belirleme ve sözleşmeyi sona erdirme özgürlüğüne sahiptir.

• Ahde Vefa İlkesi: Taraflar, sözleşmeye bağlı kalmalı ve taahhütlerini yerine getirmelidir.

• İrade Özerkliği: Sözleşme, tarafların özgür iradelerine dayanmalıdır. İrade sakatlığı (hata, hile, tehdit) durumunda sözleşme geçersiz veya bağlayıcı olmayabilir.

• Sebeple Bağlılık İlkesi: Sözleşmenin geçerliliği, hukuka uygun bir sebebe dayanmalıdır.

• Dürüstlük Kuralı (TBK madde 2): Sözleşmenin kurulması, yorumu ve ifasında taraflar dürüstlük kuralına uymalıdır.

  
  

3. Sözleşmenin Kurulması

Bir sözleşmenin kurulması için şu unsurlar gereklidir (TBK madde 1-2):

1. Karşılıklı İrade Beyanı: Tarafların birbirine uygun irade beyanları (teklif ve kabul) olmalıdır.

2. Hukuka ve Ahlaka Uygunluk: Sözleşme, kanunun emredici hükümlerine, kamu düzenine ve ahlaka uygun olmalıdır.

3. Ehliyet: Tarafların sözleşme yapma ehliyetine sahip olması gerekir (TMK madde 9-10).

4. Konu: Sözleşmenin konusu hukuka uygun ve mümkün olmalıdır.

Sözleşmeler genellikle şekil serbestisi ilkesine tabidir, yani yazılı veya sözlü olabilir. Ancak, bazı sözleşmeler için kanunen belirli bir şekil şartı aranır (örneğin, taşınmaz satış sözleşmesi için noter onayı, TBK madde 237).

4. Sözleşme Türleri

Sözleşmeler, çeşitli kriterlere göre sınıflandırılır:

• Borç Doğuran Sözleşmeler: Satış sözleşmesi, kira sözleşmesi, hizmet sözleşmesi gibi.

• Devir Sözleşmeleri: Mülkiyeti veya bir hakkı devreden sözleşmeler (örneğin, taşınmaz satış sözleşmesi).

• Eşya Üzerinde Kullanım Sağlayan Sözleşmeler: Kira sözleşmesi, ariyet (ödünç) sözleşmesi.

• Şekle Tabi Sözleşmeler: Taşınmaz satış sözleşmesi, kefalet sözleşmesi gibi noter onayı gerektiren sözleşmeler.

• Tipik ve Atipik Sözleşmeler:

  • Tipik: Kanunda düzenlenen sözleşmeler (örneğin, satış sözleşmesi, TBK madde 207 vd.).

  • Atipik: Kanunda düzenlenmeyen, tarafların özgürce oluşturduğu sözleşmeler (örneğin, franchising sözleşmesi).

• Sürekli Borç İlişkisi Doğuran Sözleşmeler: Kira sözleşmesi, hizmet sözleşmesi gibi.

• Ani Edimli Sözleşmeler: Satış sözleşmesi gibi tek bir ifayla tamamlanan sözleşmeler.

  
  

5. Sözleşmenin İfası

• İfa İlkesi: Taraflar, sözleşmede kararlaştırılan edimleri eksiksiz ve zamanında yerine getirmelidir (TBK madde 87).

• İfa Yeri ve Zamanı: Sözleşmede belirtilen yer ve zamanda ifa edilir; aksi takdirde kanundaki genel kurallar uygulanır (TBK madde 89-90).

• Kısmi İfa: Alacaklı, haklı bir sebep yoksa kısmi ifayı kabul etmek zorunda değildir (TBK madde 84).

  
  

6. Sözleşmenin İhlali ve Sonuçları

Sözleşmenin ihlali durumunda çeşitli hukuki sonuçlar doğar:

• İfa Etmeme (Temerrüt): Borçlu, borcunu zamanında ifa etmezse temerrüde düşer (TBK madde 117). Alacaklı, ifa, gecikme tazminatı veya sözleşmeden dönme talep edebilir.

• Ayıplı İfa: Edimin eksik veya hatalı olması durumunda, alacaklı seçimlik haklarını kullanabilir (örneğin, ayıpsız misliyle değiştirme, bedel indirimi, TBK madde 227).

• İmkânsızlık: Sözleşmenin ifası sonradan imkânsız hale gelirse, borç sona erer (TBK madde 136). Ancak, imkânsızlığın sebebi borçluysa tazminat sorumluluğu doğar.

• Sözleşmeden Dönme: Taraflar, kanunda öngörülen hallerde sözleşmeden dönebilir (TBK madde 123).

• Tazminat: Sözleşmenin ihlali nedeniyle zarar gören taraf, maddi ve manevi tazminat talep edebilir (TBK madde 112).

  
  

7. Sözleşmenin Sona Ermesi

Sözleşmeler şu yollarla sona erer:

• İfa: Edimlerin tam ve eksiksiz yerine getirilmesiyle.

• İkale: Tarafların anlaşmasıyla sözleşmenin sona erdirilmesi.

• Fesih: Kanunda öngörülen hallerde taraflardan birinin iradesiyle (örneğin, kira sözleşmesinde fesih bildirimi, TBK madde 347).

• Dönme: Sözleşmenin geriye etkili olarak ortadan kaldırılması.

• Zamanaşımı: Borçların zamanaşımına uğraması (genellikle 5 yıl, TBK madde 146).

• İmkânsızlık: Sözleşmenin ifasının objektif olarak imkânsız hale gelmesi.

  
  

8. Önemli Sözleşme Türleri

• Satış Sözleşmesi (TBK madde 207 vd.): Bir malvarlığı unsurunun mülkiyetinin devri karşılığında bedel ödenmesi taahhüdünü içerir. Taşınmaz satışları için noter onayı gerekir.

• Kira Sözleşmesi (TBK madde 299 vd.): Kiraya verenin bir şeyin kullanılmasını veya yararlanılmasını kiracıya bırakmayı taahhüt ettiği sözleşmedir.

• Hizmet Sözleşmesi (TBK madde 393 vd.): Çalışanın belirli bir süre veya iş için işverene hizmet sunmayı taahhüt ettiği sözleşmedir.

• Vekâlet Sözleşmesi (TBK madde 502 vd.): Vekilin, vekâlet verenin işlerini görmeyi veya bir işlemi yapmayı taahhüt ettiği sözleşmedir.

• Kefalet Sözleşmesi (TBK madde 581 vd.): Kefilin, borçlunun borcunu ödemeyi taahhüt ettiği sözleşmedir ve yazılı şekil şartına tabidir.

  
  

9. Uyuşmazlıklar ve Çözüm Yolları

Sözleşmelerden kaynaklanan uyuşmazlıklar genellikle şu şekillerde çözülür:

• Sulh Hukuk Mahkemeleri veya Asliye Hukuk Mahkemeleri: Sözleşmenin ihlali, tazminat veya fesih davaları için yetkili mahkemelerdir.

• Arabuluculuk: Bazı uyuşmazlıklarda (örneğin, ticari veya tüketici uyuşmazlıkları) arabuluculuk zorunludur.

• Tahkim: Taraflar, sözleşmede tahkim şartı öngörmüşse uyuşmazlık tahkim yoluyla çözülebilir.

  
  

10. İlgili Mevzuat

• Türk Borçlar Kanunu (TBK): Sözleşmeler hukukunun temel düzenlemelerini içerir.

• Türk Medeni Kanunu (TMK): Ehliyet, irade beyanı ve şekil şartları gibi genel kuralları düzenler.

• Tüketicinin Korunması Hakkında Kanun (No: 6502): Tüketici sözleşmelerini düzenler.

• Ticaret Kanunu (No: 6102): Ticari sözleşmelere ilişkin özel kurallar içerir.

  
  

11. Pratik Bilgiler

• Sözleşme Hazırlığı: Sözleşmeler, açık, net ve tarafların haklarını koruyacak şekilde hazırlanmalıdır. Önemli sözleşmeler için noter onayı veya avukat danışmanlığı önerilir.

• Şekil Şartı: Kanunen şekil şartına tabi sözleşmelerde (örneğin, kefalet, taşınmaz satışı) şekle uyulmaması sözleşmeyi geçersiz kılabilir.

• Zamanaşımı: Sözleşmeden doğan talepler genellikle 5 yılda zamanaşımına uğrar (TBK madde 146).

• Dijital Sözleşmeler: Elektronik ortamda yapılan sözleşmeler de geçerli olup, Elektronik İmza Kanunu’na tabidir.